OGIBiz Website

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ

Γράφει η Αγγελική Παπαγαθαγγέλου, ψυχολόγος Α.Π.Θ.- ψυχοθεραπεύτρια

Η θεραπεία σχημάτων αποτελεί ένα απαρτιωτικό μοντέλο επέκταση της γνωστικο-συμπεριφορικής θεραπείας που απευθύνεται ειδικά στις ανάγκες των ασθενών με μακροχρόνια χαρακτηρολογικά προβλήματα.

Στο εστιασμένο στα σχήματα μοντέλο προτείνονται τέσσερις κύριες κατασκευές: τα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα, οι κατηγορίες των σχημάτων, οι διεργασίες των σχημάτων, και τα επίπεδα λειτουργίας.

Τα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα είναι πακέτα πληροφοριών που περιλαμβάνουν γνωσίες, συναισθήματα, αναμνήσεις, σωματικές αισθήσεις και αφορούν τον εαυτό και τις σχέσεις με τους άλλους. Αναπτύσσονται κατά την παιδική ηλικία και διαμορφώνονται περαιτέρω καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του ατόμου και είναι δυσλειτουργικά σε σημαντικό βαθμό. Τα σχήματα λειτουργούν ως οδηγός για την επεξεργασία της εμπειρίας και καθορίζουν τις συμπεριφορές, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις σχέσεις του ατόμου με τους άλλους. Είναι συνήθως κατηγορηματικά και άκαμπτα και με την πάροδο του χρόνου γίνονται βαθιά ριζωμένα πρότυπα δυσλειτουργικής σκέψης και συμπεριφοράς. Επειδή τα σχήματα αναπτύσσονται νωρίς στη ζωή θεωρούνται από τα άτομα αναντίρρητα και δεδομένα και συχνά καθορίζουν την έννοια του εαυτού και την θεώρηση του κόσμου. Κατά την διάρκεια της ζωής του ατόμου κάποια σχήματα μπορεί να είναι ενεργά ενώ άλλα σε λανθάνουσα κατάσταση.

Τα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα κατηγοριοποιούνται σε πέντε ευρύτερες ομάδες, οι οποίες αντιστοιχούν σε μια πυρηνική ανάγκη της παιδικής ηλικίας. Στην κατηγορία της αποσύνδεσης και απόρριψης ανήκουν τα σχήματα της Εγκατάλειψης/Αστάθειας, Καχυποψίας/Κακοποίησης, Συναισθηματικής Στέρησης, Ελαττωματικότητας/Ντροπής, Κοινωνικής Απομόνωσης/Αποξένωσης. Τα άτομα με σχήματα αυτής της κατηγορίας θεωρούν αναμενόμενο ότι οι ανάγκες τους για ασφάλεια, σταθερότητα,  φροντίδα, συναισθηματική αντιστοίχιση, αποδοχή και σεβασμό δεν θα ικανοποιηθούν με έναν προβλέψιμο τρόπο. Η ρίζα αυτών των σχημάτων βρίσκεται σε ένα αποστασιοποιημένο, ψυχρό, απορριπτικό, συγκρατημένο ή κακοποιητικό οικογενειακό περιβάλλον. 

Στην κατηγορία της ανεπαρκούς αυτονομίας και επίδοσης ανήκουν τα σχήματα της Εξάρτησης/Ανικανότητας, Ευαλωτότητας, Υπερβολικής εμπλοκής/Ανεκπλήρωτου Εαυτού, Αποτυχίας. Τα άτομα με σχήματα αυτής της κατηγορίας έχουν τέτοιες προσδοκίες από τον εαυτό τους και το περιβάλλον που εμποδίζουν την αντίληψη που οι ίδιοι έχουν για τις ικανότητες τους να αποχωρίζονται, να επιβιώνουν, να είναι ανεξάρτητοι και να αποδίδουν με επιτυχία. Η ρίζα των σχημάτων βρίσκεται σε ένα υπερεμπλεκόμενο και υπερπροστατευτικό οικογενειακό περιβάλλον που υποθάλπει την εμπιστοσύνη του παιδιού και την ανεξαρτησία του.

Στην κατηγορία των ανεπαρκών ορίων βρίσκονται τα σχήματα του Αυτονόητου Δικαιώματος/Μεγαλομανίας, Ανεπαρκή Αυτοελέγχου/Αυτοπειθαρχίας. Τα άτομα με σχήματα αυτής της κατηγορίας έχουν ανεπαρκή εσωτερικά όρια, μειωμένη ευθύνη απέναντι στους άλλους και δυσκολεύονται να εκπληρώσουν μακροπρόθεσμους στόχους. Η τυπική οικογένεια είναι πολύ υποχωρητική, επιεικής, χωρίς επιβολή ορίων στο παιδί, με αίσθηση ανωτερότητας.

Στην κατηγορία του προσανατολισμού προς τους άλλους είναι τα σχήματα της Υποτακτικότητας, Αυτοθυσίας, Αναζήτησης Επιδοκιμασίας/Αναγνώρισης. Τα άτομα με αυτά τα σχήματα εστιάζουν πολύ στις ανάγκες, τις επιθυμίες και τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων εις βάρος των δικών τους αναγκών με στόχο να κερδίσουν την αποδοχή, να διατηρήσουν την σχέση ή να αποφύγουν τα αντίποινα. Τα άτομα αυτά απωθούν συχνά τον θυμό τους και δεν γνωρίζουν τις ανάγκες τους. Η οικογένεια δείχνει αποδοχή υπό όρους. Τα παιδιά πρέπει να απωθήσουν σημαντικές πτυχές του εαυτού τους για να κερδίσουν την αγάπη και την αποδοχή.

Στην τελευταία κατηγορία της υπερεπαγρύπνησης και αναστολής είναι  τα σχήματα της Αρνητικότητας, Υπερβολικού Ελέγχου/Συναισθηματικής Αναστολής, Ανελαστικών Προτύπων/Υπερεπικριτικότητας, Τιμωρητικότητας. Στην κατηγορία αυτή τα άτομα ελέγχουν πολύ τα αυθόρμητα συναισθήματά τους, τις παρορμήσεις τους με σκοπό την αποφυγή λαθών. Η οικογένεια είναι αυστηρή, τιμωρητική, δίνει έμφαση στο καθήκον, στην τελειοθηρία, στους κανόνες και στην αποφυγή λαθών.

Το άτομο αντιμετωπίζει τα σχήματα του με τρεις τρόπους. Την συντήρηση όπου οι σκέψεις και τα συναισθήματα του ατόμου ενισχύουν και διαιωνίζουν τα σχήματα. Την αποφυγή σκέψεων ή καταστάσεων που συνδέονται με τα σχήματα όπου το άτομο επιχειρεί να αποφύγει την ενεργοποίηση των σχημάτων και την υπεραναπλήρωση όπου το άτομο σκέφτεται ή συμπεριφέρεται με τρόπο που φαίνεται αντίθετος στα σχήματα.

Ο εαυτός καθώς δεν είναι ένας αδιαίρετος, μεμονωμένος εαυτός χωρίζεται στην θεραπεία σχημάτων σε πλευρές, στα επίπεδα λειτουργίας. Τα άτομα μπορεί να μεταπηδούν από το ένα επίπεδο στο άλλο και έτσι να παρουσιάζουν διαφορετικές συμπεριφορές, σκέψεις και συναισθήματα. Τα επίπεδα λειτουργίας είναι το ευάλωτο παιδί , το θυμωμένο παιδί, το  παρορμητικό/απείθαρχο παιδί, το ευτυχισμένο παιδί, ο πειθήνιος υποταγμένος, ο απόμακρος προστάτης, ο υπεραναπληρωτής, ο τιμωρητικός ή απαιτητικός γονέας.

Στη θεραπεία σχημάτων το άτομο εκπαιδεύεται στα σχήματα, αναγνωρίζει ποια σχήματα το αφορούν, πώς ενεργοποιούνται, ποιοι είναι οι τρόποι που τα αντιμετωπίζει, ποιες είναι οι ρίζες των σχημάτων στην παιδική ηλικία και έτσι κατανοεί την φύση των προβλημάτων του και μπαίνει στην φάση των αλλαγών.

Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται στη θεραπευτική διαδικασία είναι γνωστικές, βιωματικές, συμπεριφορικές. Μπορούν να αναφερθούν ενδεικτικά το ημερολόγιο των σχημάτων, η ανασκόπηση ζωής, οι κάρτες υπενθύμισης του σχήματος, οι διάλογοι ανάμεσα στα επίπεδα λειτουργίας, τεχνικές απεικόνισης στη φαντασία, η εφαρμογή νέων συμπεριφορών και η διακοπή παλιών, η εργασία για το σπίτι κ.α. Σε κάθε περίπτωση δίνεται μεγάλη σημασία στην ίδια την θεραπευτική σχέση όπου ο θεραπευτής σαν ένας καλός γονιός προσπαθεί να καλύψει τις συναισθηματικές ανάγκες του ατόμου και να λειτουργήσει επανορθωτικά.